İnsanlar farklı bilgi birikime ve farklı düşüncelere sahiptir. Her insanın ilgi ve uzmanlık alanı kendince değişiklik gösterir. Bu nedenle bir konu üzerinde herkesin aynı düşüncede olması beklenilemez. Ancak başta ülkemiz olmak üzere dünyanın her yerinde geçerli olan toplum baskısı ve sürü psikolojisi kararlarımızı etkilemektedir. Yani bireyin sosyal ortamlarda yaşanılan uyum baskısının etkisi ile kararlarında uyum davranışı sergilemesidir.
Solomon Asch, Polonya asıllı Amerikalı bir Sosyal Psikolog’tur. 1953 yılında bireyin karar verme sürecinde içinde bulunduğu grubun etkisi ile bireyin karar ve davranışları üzerindeki etkisini kıyaslamak amacıyla bir sosyal deney yapmıştır.
Beş üniversite öğrencisi algı üzerinde bir deneye katılmak üzere geliyorlar. Bir masa çevresine oturuyorlar ve kendilerine çizgi uzunluklarına ilişkin yargılarda bulunmaları gerektiği söyleniyor.
Öğrencilere 2 kart gösterilecek. Bu kartlardan birinin üzerinde değişik uzunluklarda üç siyah çizgi diğerinde ise tek bir çizgi bulunuyor. Öğrencilerden beklenen iki karta da baktıktan sonra, 3 çizgiden hangisinin uzunluk bakımından diğerine en çok benzediğini söylemek.
Şekilde görüldüğü gibi 1. karttaki C çizgisi 2.karttaki şekil ile rahatlıkla eşleştirilebiliyordu. Dolayısıyla öğrencilerin işi kolay kolaydı.
Çizgiler gösterildiğinde denekler oturma sırasına göre yüksek sesle yanıt veriyorlardı. İlk denek yargısını belirtti ve diğerleri sırasıyla yanıtladılar. Yanıt kolay olduğundan denekler arasında herhangi anlaşmazlık yoktu. Deneklerin tümü tepkilerini verdikten sonra başka bir üç çizgi kartı gösterildi, ondan sonra da bir başkası. Her seferinde işlem öğrencilerden sırasıyla yanıt alacak şekilde devam ediyordu.
Ancak 3. denemede ilk denek, çizgilere yine dikkatle bakmasına karşın bu sefer yanlış olduğu açıkça belli bir yanıt verir. Örneğin yukarıdaki şekilde C demek yerine A demek gibi. İkinci, üçüncü ve dördüncü denekte bilerek aynı yanlış cevabı verir. Çünkü onlar deneyin adamları yani yalancı deneklerdir.
Sıra beşinci deneğe geldiğinde, o oldukça şaşırmış durumdadır. Diğerlerinin yanlış yanıt verdiklerini bile bile topluluğa uyarak aynı yanlış cevabı vermiştir.
Bu koşullar altında, beşinci sırada oturan üniversite öğrencilerinden %35′i doğruyu bilmesine karşın topluma uyarak yanlış cevabı verdiği kaydediliyor. Tabii ki bu aynı zamanda %65′inin de kendi doğru yanıtını verdiğini gösteriyor.
Peki insanlar niçin uyma davranışı gösterirler?
“Bir uyma durumunda birey birçok kaynaktan gelen baskı altındadır. Uyma davranışını etkileyen etmenlerin çoğu uyguladıkları baskının türü açısından sınıflandırılabilirler. Sınıflardan birini bireyin gruba ve kendisine olan güven derecisini belirleyen etmenler oluşturur. Bunlar bireyin, grup tepkisinin ne kadar bir bilgiye dayandığına ilişkin düşüncesini etkilerler. Durumdaki diğer bir sınıf etmen de bireyin gruba benzeme isteğinin derecesini ya da, farklı bir deyişle, gruba ters düşmemeye verdiği önemin derecesini etkiler. Özellikle bu sınıf gelişim psikolojisinde ergenlerin gelişim dönemleri içinde oldukça dikkatle ele alınmaktadır.” Sonuçta hepimiz Amerikan filmlerinde masum çocuğun kötü çocuklardan oluşan gruplar da zorbalık yapmak zorunda kaldığını defalarca izledik.